- تاریخ ثبت‌نام
- 8/12/24
- نوشته‌ها
- 1,622
- موضوع نویسنده
- #1
«جنوبگان» پنجمین قاره‌ی بزرگ جهان از دید مساحت است. اما پرسش این است که چه چیزی زیر لایه‌های عظیم یخ آن پنهان شده است؟
از بالا که نگاه کنید، «جنوبگان» ممکن است تنها یک سرزمین سرد، صاف و بی‌روح به نظر برسد و در واقعیت هم چنین است، اما زیر این ورقه‌ی یخی، جهانی پنهان وجود دارد: دانشمندان زیست‌بوم‌های گوناگون، رودخانه‌ها و دریاچه‌های مخفی، کوه‌ها و دره‌ها، باکتری‌های نخستین و حتی بقایای زیست‌بوم‌های باستانی را کشف کرده‌اند.
نزدیک به ۹۰٪ خشکی جنوبگان با لایه‌ی ضخیمی از یخ پوشیده شده که به‌شکل میانگین حدود ۲.۲ کیلومتر عمق دارد و این حالت برای حدود ۳۴ میلیون سال پابرجا بوده است. با این حال، پژوهشگران تنها سطحی از آنچه در این قاره‌ی رازآلود نهفته را کاوش کرده‌اند.
یوهان کلاگِس، رسوب‌شناس بنیاد آلفرد وگنر در آلمان که تاریخچه‌ی اقلیم جنوبگان را بررسی می‌کند، در این راستا گفته: «خیلی هیجان‌انگیز است که به این جهان‌های گذشته سفر می‌کنیم و درک می‌کنیم این قاره چطور در درازنای زمان تکامل یافته و این چه مفهومی برای ما دارد و به ما درباره‌ی وجود خودمان روی این سیاره چه می‌گوید؟»
برای نمونه، کلاگس در پژوهش‌هایش نخستین فسیل کهربا در جنوبگان را کشف کرد؛ یادگاری از جنگل بارانی معتدل باستانی که بیش از ۹۰ میلیون سال پیش این قاره را پوشانده بود. او گمان می‌کند فسیل‌های کهربای بیشتری در سفرهای آینده یافت خواهند شد.
جنوبگان همچنین خانه‌ی بیش از ۴۰۰ دریاچه‌ی زیریخی است. بزرگ‌ترین آن‌ها، دریاچه‌ی وُستوک زیر لایه‌ای به ضخامت ۴ کیلومتر نزدیک ایستگاه وستوک روسیه قرار دارد. کلاگس می‌گوید: «آنجا چه چیزی وجود دارد؟ شاید میکروب‌ها اما به دلیل فشار عظیم یخ، شاید شکلی از حیات هم آنجا باشد که در هیچ جای دیگر زمین یافت نمی‌شود.»
بر مبنای پژوهش‌هایی به رهبری کریستین دو، یخ‌شناس دانشگاه واترلو در کانادا، سامانه‌ی پیچیده‌ای از رودخانه‌ها، آب را به این دریاچه‌ها وارد و از آن‌ها خارج می‌کند. او از تصویربرداری راداری برای دیدن آنچه زیر سطح یخ پنهان است استفاده کرده است.
او در این راستا گفته: «اگر تصور وجود یک یک توده‌ی آبی زیر ورقه‌ای از یخ برایتان دشوار است، تنها به یک رودخانه فکر کنید که به دریاچه می‌ریزد و به سمت اقیانوس می‌رود، حالا ۴ کیلومتر یخ را روی آن قرار دهید. این یخ موجب می‌شود آب رفتار عجیبی داشته باشد. در حقیقت، آب می‌تواند زیر یخ جنوبگان به سمت بالا جریان یابد. این جریان به اندازه‌ی معمول با نیروی گرانش تعیین نمی‌شود.»
با این حال، بخش زیادی از آنچه زیر یخ قرار دارد، چندان هیجان‌انگیز نیست. کلاگس می‌گوید: «بیشترِ آن فقط سنگ است؛ سنگ بستر بلوری، گرانیت.»
جنوبگان رشته‌کوه‌های زیادی دارد، از جمله رشته‌کوه رویال سوسایِتی نزدیک خلیج مَک‌موردو
دو با اشاره به اینکه یکی از عناصر مهم، دشت‌های وسیعی از رسوب‌های خیس زیر برخی بخش‌های یخ هستند، می‌گوید: «این بخش‌ها با سرعت زیادی به سمت اقیانوس جریان دارند، زیرا از بن یخ روی لایه‌ای از گل و لای مرطوب شناور است. این شاید به اندازه‌ی کوه‌ها و دره‌ها زیبا به نظر نرسد، اما برای درک رفتار یخ بسیار حیاتی است.»
کلاگس و دو می‌گویند درک آنچه زیر ورقه‌ی یخی می‌گذرد، برای پیش‌بینی اتفاقاتی که در زمان ذوب شدن آن رخ می‌دهند، ضروری است.
بخش‌هایی از جنوبگان به‌ویژه غرب آن به دلیل ضخامت یخ، زیر سطح دریا قرار دارند. دو می‌گوید: «در حال حاضر آنجا اقیانوسی وجود ندارد، چون یخ تمام فضا را اشغال کرده است.»
او توضیح می‌دهد: «اگر تصور کنید یخ داخل یک کاسه است، اکنون لبه‌ی آن قرار دارد. اما وقتی یخ شروع به عقب‌نشینی کند، به درون کاسه برمی‌گردد و چون یخ چگالی کمتری از آب دارد، شناورتر می‌شود. در آن لحظه، یخ مانند یک مکعب یخی عظیم روی آب شناور خواهد شد.»
وقتی تمام ناحیه‌ی زیر سطح دریا با آب پر شود، یخ بی‌ثبات‌تر شده و خواهد شکست که موجب افزایش بیشتر سطح دریا می‌شود. دو می‌گوید: «بنابراین، لحظه‌ای که یخ شروع به عقب‌نشینی از لبه کند، لحظه‌ای بسیار بحرانی است و ما همین حالا در آن نقطه هستیم.»
او افزود: «جنوبگان جای بسیار بی‌ثباتی است. زیباست، وسیع است، رازآلود است، همچنین خطرناک است.»
