متفرقه ترجمه ادبی vs ترجمه تحت‌اللفظی

[BenNET]

ترجمه متون ادبی یکی از چالش‌برانگیزترین انواع ترجمه است، زیرا مترجم نه‌تنها باید معنی واژه‌ها را منتقل کند، بلکه باید احساسات، سبک نویسنده، و زیبایی‌شناسی متن را نیز حفظ نماید. در مقابل، ترجمه تحت‌اللفظی (که گاهی به آن “ترجمه لفظ‌به‌لفظ” یا “ماشینی” هم گفته می‌شود) بیشتر بر پایه دقیق‌ترین معادل‌های کلمه‌به‌کلمه استوار است و کمتر به ظرافت‌های ادبی توجه دارد.
در این پست، به تفاوت‌های این دو روش می‌پردازیم و با مثال‌های عملی از رمان‌های معروف، تأثیر هر کدام را بررسی می‌کنیم.

​

---

۱. ترجمه تحت‌اللفظی (Literal Translation)
ویژگی‌ها:
وفاداری شدید به ساختار جمله و ترتیب کلمات متن اصلی.
ترجمه کلمه‌به‌کلمه، بدون توجه به تفاوت‌های فرهنگی یا ادبی.
مناسب برای متون فنی، علمی، یا حقوقی که نیاز به دقت بالا دارند.
در متون ادبی، ممکن است نتیجه عجیب، خشک یا نامفهوم باشد.
مثال‌ها:
مثال ۱: جمله انگلیسی
“It’s raining cats and dogs.”

• ترجمه تحت‌اللفظی:

“دارد گربه‌ها و سگ‌ها باران می‌بارد.” ( نامفهوم در فارسی)

• ترجمه ادبی:

“باران سیل‌آسا می‌بارد.” یا “باران مثل سطل خالی می‌بارد.”
مثال ۲: جمله از رمان «1984» اثر جورج اورول
“War is peace. Freedom is slavery. Ignorance is strength.”

• ترجمه تحت‌اللفظی:

“جنگ صلح است. آزادی بردگی است. جهالت قدرت است.” ( در این مورد خاص، ساختار متن عمداً متناقض است، پس ترجمه تحت‌اللفظی هم قابل قبول است.)

​

---

۲. ترجمه ادبی (Literary Translation)
ویژگی‌ها:
انتقال معنا، احساس و سبک نویسنده به جای چسبیدن به کلمات.
استفاده از معادل‌های فرهنگی (مثلاً تبدیل ضرب‌المثل انگلیسی به معادل فارسی).
توجه به آهنگ جمله، ابهامات ادبی و زیبایی‌شناسی متن.
نیاز به تسلط بالا بر هر دو زبان مبدأ و مقصد و همچنین دانش ادبی.
مثال‌ها:
مثال ۱: جمله از «شازده کوچولو» اثر سنت‌اگزوپری
“On ne voit bien qu’avec le cœur. L’essentiel est invisible pour les yeux.”

• ترجمه تحت‌اللفظی:

“فقط با قلب می‌توان خوب دید. چیزهای ضروری برای چشم نامرئی هستند.” ( مفهوم را می‌رساند، اما خشک است.)

• ترجمه ادبی (احمد شاملو):

“تنها با دل می‌توان خوب دید. آنچه اصل است، به چشم نمی‌آید.” ( زیبا و روان)
مثال ۲: جمله از «ناتور دشت» اثر جی.دی. سالینجر
“I’m quite illiterate, but I read a lot.”

• ترجمه تحت‌اللفظی:

“من کاملاً بی‌سواد هستم، اما زیاد می‌خوانم.” ( تناقض نامفهوم)

• ترجمه ادبی (امیرمهدی حقیقت):

“من سوادم کم است، ولی کتاب زیاد می‌خوانم.” ( مفهوم کنایه‌آمیز جمله را بهتر منتقل می‌کند.)

​

---

۳. چه زمانی از هر روش استفاده کنیم؟

ترجمه تحت‌اللفظی	ترجمه ادبی
متون فنی، علمی، حقوقی	رمان، شعر، داستان
وقتی دقت واژگان مهم‌تر از روانی است	وقتی حفظ سبک نویسنده و زیبایی متن مهم است
جملات ساده و بدون ابهام	جملات پیچیده، استعاری یا فرهنگی